Afgelopen week organiseerde de Wereldgezondheidsorganisatie COP11, haar belangrijkste wereldwijde conferentie over tabakscontrole, en in plaats van haar greep op het nicotinebeleid te versterken, liet ze zien hoe kwetsbaar haar agenda is geworden.

Vanaf het begin heeft de WHO geprobeerd om strengere wereldwijde maatregelen tegen vapen, nicotinezakjes en producten die niet verbranden maar juist verhitten — allemaal zonder wetenschappelijke onderbouwing, publieke transparantie of consumentenbetrokkenheid. Maar in de loop van de week begon die strategie te ontrafelen. Wat bedoeld was als een stille goedkeuring van anti-nicotinevoorstellen, veranderde in een openlijke uitdaging aan het gezag van de WHO.

Een groeiend aantal landen, waaronder Nieuw-Zeeland, Albanië, Gambia, Mozambique, Noord-Macedonië, Saint Kitts en Nevis, En Servië, teruggeduwd, en verdedigden hun recht om beleid te voeren dat hun eigen realiteit weerspiegelt. Ze riepen op tot flexibiliteit ten aanzien van mandaten en schadebeperking boven verbod.

De uiteindelijke uitkomsten van COP11 weerspiegelen die weerstand. Veel van de meest agressieve “toekomstgerichte” bepalingen werden verzacht of omgezet in niet-bindende richtlijnen. De WHO en haar donorgedreven netwerk van NGO's werden gedwongen zich terug te trekken, omdat ze hun top-downmodel niet konden opleggen zonder bredere onenigheid uit te lokken.

Het feit dat Nieuw-Zeeland, een wereldwijd succesverhaal op het gebied van schadebeperking, kreeg de “Vuile asbak”prijs want de pragmatische aanpak versterkte alleen maar de absurditeit van het huidige systeem. Het was een moment dat symboliseerde hoe ideologisch gevangen en losgekoppeld Organisaties die zich bij de WHO hebben aangesloten, zijn geworden:.

Het interne conflict van de EU is openlijk naar voren gekomen

Een van de grootste schokken van de week kwam van binnenuit de eigen delegatie van de Europese Unie. Ondanks de afspraak om niet te pleiten voor wereldwijde verboden en vooruitstrevende maatregelen, de Europese Commissie en het Deense COP-voorzitterschap probeerde precies dat te doen — achter gesloten deuren en zonder mandaat.

Dit leidde tot onmiddellijke weerstand van Italië, Griekenland en Polen, die de stap afwees en een diepere kloof tussen nationale regeringen en Brusselse ambtenaren blootlegde. Het verhaal is uitgegroeid tot een voorproefje van de komende gevechten terwijl de EU zich voorbereidt om de Tabaksproductenrichtlijn (TPD) en de Tabaksaccijnsrichtlijn (TED) te actualiseren.

Als de Commissie is bereid om de interne consensus tarten en de kant van de prohibitionisten kiezen op COP11, Wat kunnen consumenten en belanghebbenden verwachten van onderhandelingen op EU-niveau?

The Final Days: een verandering in toon, maar niet in transparantie

Zaterdag was het ideologische momentum achter nieuwe verboden grotendeels tot stilstand gekomen. Veel van de meest radicale voorstellen haalden het niet. De taal werd verzacht, het verbod op sigarettenfilters werd opgeheven en alle maatregelen die de conventie overstegen, werden vrijwillig gemaakt in plaats van bindend, waardoor de uiteindelijke beslissing bij de rechter lag aan nationale regeringen. Dit was een duidelijk teken dat het top-downmodel van de WHO aan kracht had ingeboet. 

Als gevolg hiervan, COP11 kon slechts een overeenkomst over bepaalde milieu- en aansprakelijkheidsvraagstukken, terwijl het secretariaat van de FCTC gedwongen werd de meeste van zijn voorstellen uit te stellen tot COP12, dat in 2027 in Armenië zal plaatsvinden.

Een ander sleutelmoment kwam toen St. Kitts en Nevis hebben opgeroepen tot de erkenning van producten ter vermindering van de schade door tabaksgebruik als onderdeel van strategieën voor de volksgezondheid.. Het voorstel kreeg aanzienlijke steun van andere delegaties, wat aantoont dat meer landen bereid zijn om op te komen voor wetenschap en pragmatisme. Door hardnekkige tegenstand van prohibitionistische groepen werd echter geen consensus bereikt en werd het voorstel niet opgenomen in de uiteindelijke uitkomsten.

Echter, de structurele gebreken van het COP-proces blijven intact. Vergaderingen vonden nog steeds achter gesloten deuren plaats. Consumenten werden nog steeds buitengesloten. En beslissingen werden nog steeds meer beïnvloed door particuliere donoren dan door professionals in de gezondheidszorg of door praktijkervaring.

Ja, de toon is misschien veranderd, maar het proces niet. Totdat de WHO haar deuren opent en de mensen betrekt die haar beleid raakt, COP zal een legitimiteitscrisis in beweging blijven.

We moeten blijven aandringen op consumentenparticipatie, echte transparantie in de beleidsvorming en een eerlijke, op wetenschap gebaseerde aanpak van nicotineregulering. Dat betekent dat we de druk op de WHO en instellingen zoals de Europese Commissie moeten blijven opvoeren. Het momentum is reëel, maar nu is het tijd om het te versnellen, niet om het terug te draaien.